Alkol Bağımlılığında YEDAM Desteği

Yeşilay Danışmanlık Merkezleri (YEDAM) alkol bağımlısı kişilere ücretsiz, ayaktan psiko-sosyal destek veriyor. YEDAM tedavi programı; bağımlılığa müdahale, tekrarı önleme, eşlik eden ruhsal bozukluklara müdahale, aile ilişkileri ve yaşam düzeni gibi konuların yanı sıra sosyal hizmet desteğini de kapsıyor. YEDAM’ın alkol bağımlılığı tedavisine yaklaşımını YEDAM Sosyal Hizmet Uzmanı Hilal Kurt Kavraz ile konuştuk.
 
Alkol bağımlılığının tedavisinde YEDAM’ın yaklaşımı, tedavi ve sosyal hizmet anlamında izlenen yollar nelerdir?
YEDAM olarak temel amacımız; alkol kullanım bozukluğu yaşayan bireylerin, risk ve ihtiyaçları doğrultusunda biyo-psiko-sosyal açıdan desteklenmeleri, bağımlılıkla bağlantılı olarak işlev kaybı yaşadıkları alanlarda yeniden işlevsellik kazandmaları ve topluma entegrasyonlarının sağlanmasıdır. Bu doğrultuda YEDAM’a başvuran bireylerin bağımlılık şiddetinin, risk ve ihtiyaçlarının tespiti için kapsamlı değerlendirme görüşmeleri gerçekleştirilir. Değerlendirme sürecinin ardından bireye özgü müdahale planı hazırlanır. Müdahale süreci; kanıta dayalı, yapılandırılmış, standardizasyonu sağlanmış, hümanistik ve multidisipliner ilkelere dayanmaktadır. Bağımlılığın biyo-psiko-sosyal bir hastalık olması nedeniyle tedavi süreci; tıbbi, psikolojik, sosyal ve ekonomik boyutları içeren bütüncül bir yaklaşımla ele alınır. Çünkü bağımlılık, bireyin sosyal çevresiyle de yakından ilişkilidir. Yapılan araştırmalar; aile ilişkileri, arkadaş çevresi, sosyo-ekonomik durum ve yaşanılan çevrenin, bağımlılığın hem gelişiminde hem de sürmesinde etkili olduğunu ve bu sosyal etkenlerin iyileşme sürecinde de belirleyici rol oynadığını ortaya koymaktadır. Bu nedenle, detoksifikasyon yani arınma sonrasında, sosyal boyutun da desteklenmesi amacıyla sosyal rehabilitasyon faaliyetleri büyük önem taşır.
 
Rehabilitasyon süreci neleri kapsıyor?
Rehabilitasyon süreci; bireylerin fiziksel, ruhsal, sosyal, mesleki ve eğitsel açıdan desteklenerek alkol olmadan yaşamlarını sürdürebilme becerisi kazanmalarını, toplumsal yaşama yeniden uyum sağlamalarını hedefleyen çeşitli müdahaleleri kapsar. Bu müdahaleleri planlayıp uygulayabilmek için YEDAM’da sosyal hizmet uzmanları tedavi ekibinin önemli bir parçası olarak yer alır. Sosyal hizmet uzmanları, bireylerle gerçekleştirdikleri sosyal hizmet görüşmeleriyle öncelikle, bireylerin sosyal risk ve ihtiyaçlarını değerlendirir; tedavi sürecini zorlaştıran durumları tespit ederek gerekli yönlendirme ve müdahalelerde bulunur. Bireyin kaynaklara erişimini kolaylaştırarak ve destek sistemlerine katılımını sağlayarak bireye psikososyal iyilik hâlini güçlendiren bir perspektif kazandırır. Ayrıca yeniden alkol kullanımına yönelme yani relaps riskini azaltmaya yönelik güçlendirme çalışmaları yürütür, kriz anlarında müdahale eder ve hizmetler arası koordinasyonu sağlar. Tıbbi destek süreçlerini takip eder, gerektiğinde ev/saha ziyaretleri gerçekleştirir. Ayaktan bir sosyal rehabilitasyon faaliyeti olarak atölyeler düzenleyerek, danışanın ilgi alanlarını keşfetmesine ve boş zamanlarını yapılandırmasına destek olur. Bireysel görüşmelere ek, olarak mezzo (orta) düzeyde sosyal hizmet uygulamaları da yürütülür. Aile üyelerinin tedavi sürecine katılımını destekler, aileyi bağımlılık süreci ve tedavi konusunda bilgilendirir. Aile içi iletişimi destekleme, sosyal ihtiyaçların belirlenmesi ve destek kaynaklarına yönlendirmesini yapar. Ayrıca, grup çalışmaları düzenleyerek danışanların sosyal etkileşiminin artması, destek gruplarına erişiminin kolaylaştırılması hedeflenir. Makro düzeyde ise sosyal hizmet uzmanları, bağımlılık konusunda toplumu bilinçlendirme, stigma (damgalama) ile mücadele ve savunuculuk görevlerini yerine getirmek amacıyla çalışmalar yürütür. Kurumlar arası iş birliği geliştirerek, daha işlevsel ve kapsayıcı bir sosyal hizmet sistemi oluşturulmasına katkı sunmayı amaçlar. YEDAM’ın sunduğu bu çok boyutlu tedavi modeli, yalnızca alkolü bırakmayı değil, aynı zamanda bireyin bağımlılıktan arınmış sağlıklı bir yaşam kurabilmesi için gerekli olan sosyal, duygusal ve çevresel temellerin güçlendirilmesini de amaçlıyor. Sosyal hizmet uzmanları bu amaçla, bireyin kendisini yeniden inşa etme sürecine eşlik ediyor. Çünkü bağımlılık tedavisi kişinin sadece alkolle değil yaşamla kurduğu ilişkiyi de dönüştürme sürecidir ve uzmanlar bu dönüşümün birçok aşamasında bireyin yanında yer alır.
 
YEDAM’A 115 Danışma Hattı üzerinden ulaşılabiliyor
 
Alkol bağımlılığının tedavisi için Yeşilay Danışmanlık Merkezi’ne nasıl başvurulabilir ve süreç nasıl başlar?
Alkol kullanım sorunu olan bireyler, Türkiye’nin 81 ilinde hizmet veren Yeşilay Danışmanlık Merkezleri’ne 115 YEDAM Danışma Hattı üzerinden ulaşım sağlayabiliyor. Başvuru süreci, tamamen gizlilik esasına dayanıyor ve uzman desteğiyle yürütülüyor. Hafta içi 09.00-23.00, cumartesi günleri 09.00-17.00 saatleri arasında ulaşılabilen uzman psikologlar ve sosyal hizmet uzmanları, başvuran kişilerle ilk görüşmeyi sağlıyor. Görüşme sırasında bireyin durumu değerlendiriliyor ve en yakın YEDAM’dan randevu alınması için yönlendirme yapılıyor. Belirlenen randevu tarihinde kişi, bulunduğu ildeki YEDAM’a müracaat ederek, psikolog ile klinik değerlendirme görüşmesine katılıyor. Bu görüşme, kişinin ihtiyaçlarına göre yapılandırılmış, bireye özgü destek sürecinin başlangıcını oluşturuyor.
 
YEDAM modelinde nasıl bir tedavi planlaması uygulanıyor? 
Bağımlılık tekrarlarla seyreden kronik bir beyin hastalığı olduğundan, uzun süreli ve kapsamlı bir tedaviyi gerektiriyor. Bu nedenle YEDAM modelinde alkol bağımlılığı, biyolojik, psikolojik ve sosyal boyutlarıyla birlikte ele alınmakta, tedavi süreci bütüncül ve bireye özgü bir yaklaşımla planlanmaktadır.  Süreç, bireyin YEDAM’a başvurmasıyla başlıyor. İlk aşamada geliş şikâyeti, kullanım ve tedavi öyküsü, mevcut kullanım durumu, eşlik eden ruhsal sorunları, tıbbi hastalıklarını kapsayan detaylı bir anamnez alınarak klinik değerlendirme yapılıyor. Klinik değerlendirmeyi takiben, tedavi sürecini bütüncül biçimde desteklemek amacıyla sosyal hizmet uzmanı tarafından bireyin psikososyal durumuna yönelik bir değerlendirme görüşmesi gerçekleştiriliyor. Bu görüşmede, kullanım ve tedavi öyküsüne ek olarak sosyal anamnez alınıyor. Eğitim durumu, çalışma hayatı, ekonomik durum, sosyal güvence, yaşanılan çevre, aile ve arkadaş ilişkileri, boş zaman aktiviteleri, ilgi alanları, yasal sorunlar ve sosyal beceriler gibi alanlarda bilgi toplanarak bireyin sosyal risk ve ihtiyaçları belirleniyor; bu unsurların bağımlılık süreciyle ilişkisi değerlendiriliyor. Klinik ve sosyal değerlendirmelere dayanarak psikolog ve sosyal hizmet uzmanı iş birliğiyle, bireyin ihtiyaçlarına özgü, çok yönlü bir tedavi planı hazırlanıyor. Gerekli görülmesi hâlinde birey, AMATEM ya da ilgili psikiyatri polikliniklerine yatılı veya ayaktan yönlendiriliyor. Tıbbi başvuru süreçleri sosyal hizmet uzmanı tarafından kolaylaştırılıyor ve uzman tarafından takip edilerek sürecin sürdürülebilirliği destekleniyor. Tıbbi süreç ile eş zamanlı olarak YEDAM’da yürütülen görüşmelerde YEDAM’a özgü geliştirilen yapılandırılmış formlar ve bilimsel geçerliliği kanıtlanmış Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), Motivasyonel Görüşme ve Farkındalık (Mindfulness) Temelli Terapi gibi farklı terapötik yaklaşımlardan kullanılarak müdahaleler uygulanıyor. Ayrıca tedavi süreci kadar, tedavi sonrasının planlanması da büyük önem taşıyor. Bu nedenle, bağımlı kişiler iyileşme süreci için geliştirilen formlarla her ay izleniyor ve takipleri yapılıyor. Tedaviye devamlılığı desteklemek ve sosyal işlevselliği artırmak amacıyla bireysel görüşmelere ek olarak, aile görüşmeleri, grup çalışmaları, atölyeler ve sosyal aktiviteler de düzenli olarak sunuluyor.
 
“AİLENİN TEDAVİ SÜRECİNE DÂHİL EDİLMESİ ÖNEMLİ”
YEDAM olarak ailelere nasıl danışmanlık veriyorsunuz?
Bağımlılığı aynı zamanda bir aile hastalığı olarak tanımlıyoruz. Aile bireylerinin iletişim biçimi, ebeveynlik becerileri, tutum ve davranışları bağımlılıkta tedavi sürecini doğrudan etkileyebiliyor. Bağımlılığın ortaya çıkışında olduğu gibi bağımlılık örüntüsünün sürmesinde de ailenin rolü önemli. Bu nedenle aile yapısının dinamikleri, bağımlı bireyle kurulan ilişkiler, bağımlılığa yönelik tutumlar ve ailenin psiko-sosyo-ekonomik sorunları ele alınmadan tek başına bağımlı bireyin iyileşmesi yeterli değil. Bağımlı bireyin etkileşimde bulunduğu aile sisteminin de tedavi sürecine dâhil edilmesi oldukça önemlidir. Bu doğrultuda, YEDAM modelinde aile görüşmeleri gerçekleştirerek aile bireylerinin bağımlılık tedavisine aktif katılımını amaçlıyoruz. Ayrıca, aile görüşmeleri yalnızca ebeveynlerle sınırlı kalmayıp, bağımlılığı olan yetişkin bireylerin eşleri gibi bağımlı kişiyle yakın temasta olan diğer aile üyeleriyle de görüşmeler gerçekleştirebiliyoruz. Özellikle, eşler arasında bağımlılıktan kaynaklanan güven sorunları ve çatışmalar ile bağımlılığın ilişkideki roller ve sınırlar üzerindeki etkisini de görüşmelerde ele alıyoruz. Genel olarak, YEDAM’da aile görüşmelerini iki şekilde gerçekleştiriyoruz. İlki, alkol kullanım sorunu yaşayan bireyin tedaviye başvurmadığı durumlarda yapılan “kişi dışı görüşmeler”. Bu görüşmelerde, bağımlılık hastalığı ile karşılaşılan ailelerin yaşadığı zorlu duygular ele alınıyor ve bu duygularla sağlıklı bir şekilde baş etmeleri destekleniyor. Aile bireyleri bağımlılık hastalığı, tedavi süreçleri, bağımlı bireye yaklaşım, problem çözme yöntemleri hakkında bilgilendirilerek, sağlıksız yaklaşımlar yerine daha işlevsel tutumlar geliştirmeleri için destekleniyor. Aile üyelerinin güçlenmesi ve doğru yaklaşım tarzını benimsemeleri, aile üyesinin değişim adımlarını atmaları ile bağımlılık sorunu yaşayan bireylerin tedavi sistemine dâhil olması amaçlanıyor. İkinci tür görüşmeler ise; bağımlılık sorunu yaşayan bireyin YEDAM’a başvurmasıyla başlıyor. Bireyden alınan onay ile aile görüşmelerinin önemi aktarılarak aile üyelerinin desteklenmesi ve bilinçlendirilmesi için aile sürece dâhil ediliyor.